„Co ci ludzie mają w głowach…” – moje ulubione pytanie na podstawie Wielkiej Piątki

Najlepsze – moim zdaniem – pytanie, jakie może usłyszeć psycholog brzmi zapewne: „co ci ludzie mają w głowach…„. Na tej podstawie oczywiście niemożliwa jest specjalnie wyszukana odpowiedź, a zagadnień nie byłoby tu mało nawet na kilka habilitacji. Ale dla dziennikarza takie pytanie to wyzwanie. Zatem odpowiem na nie tak, aby i czytelniczkom i czytelnikom uchylić nieco psychologicznej kuchni. Oprę się w tym przypadku, a obiecuję do tego pytania wracać i próbować wskazywać odpowiedzi z przeróżnych perspektyw, dzisiaj na tzw. Wielkiej Piątce.

Model Wielkiej Piątki osobowości, opracowany przez Paula Costę i Roberta McCrae, to jeden z najważniejszych i najczęściej wykorzystywanych w psychologii modeli opisujących strukturę ludzkiej osobowości. Model ten identyfikuje pięć podstawowych wymiarów, które w różnym natężeniu kształtują indywidualne cechy charakteru i zachowania człowieka.

Te pięć cech to:

1. Otwartość na doświadczenia (Openness to Experience)
Ta cecha opisuje, na ile jednostka jest ciekawa świata, kreatywna i otwarta na nowe idee oraz doświadczenia. Osoby z wysokim poziomem otwartości cechuje zamiłowanie do sztuki, filozofii, różnorodności kulturowej oraz refleksji nad abstrakcyjnymi zagadnieniami. Są one skłonne do eksperymentowania i poszukiwania nowych perspektyw, co sprzyja innowacyjności i elastyczności myślenia.

2. Sumienność (Conscientiousness)
Sumienność odnosi się do stopnia zorganizowania, odpowiedzialności i samodyscypliny. Osoby sumienne są skrupulatne, wytrwałe i konsekwentne w realizacji celów. Charakteryzuje je planowanie, punktualność oraz niezawodność, co przekłada się na wysoką jakość pracy i osiągnięcia zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym.

3. Ekstrawersja (Extraversion)
Ekstrawersja opisuje poziom towarzyskości, energii i aktywności społecznej. Ekstrawertycy chętnie angażują się w interakcje z innymi, czerpiąc z nich energię i pozytywne emocje. W przeciwieństwie do nich, introwertycy wolą spędzać czas w samotności lub w wąskim gronie, odzyskując w ten sposób siły.

4. Ugodowość (Agreeableness)
Ugodowość to cecha związana z pozytywnym nastawieniem do innych ludzi, współpracą i empatią. Osoby ugodowe są ciepłe, szczere, altruistyczne i chętne do kompromisów. Niska ugodowość może wiązać się z większą asertywnością i skłonnością do rywalizacji, co czasem sprzyja obronie własnych interesów.

5. Neurotyczność (Neuroticism)
Neurotyczność oznacza podatność na doświadczanie negatywnych emocji, takich jak lęk, stres, gniew czy smutek. Osoby o wysokim poziomie neurotyczności częściej odczuwają napięcie emocjonalne i mają trudności z radzeniem sobie z trudnościami. Niska neurotyczność (czyli wysoka stabilność emocjonalna) wiąże się z większą odpornością psychiczną.

Znaczenie modelu Wielkiej Piątki

Model ten jest uniwersalny i stosowany w różnych dziedzinach psychologii — od klinicznej, przez organizacyjną, aż po edukacyjną. Pozwala zrozumieć, jak poszczególne cechy osobowości wpływają na zachowania, motywacje, relacje społeczne, a także na sukcesy zawodowe i satysfakcję życiową. Dzięki temu model Wielkiej Piątki jest wykorzystywany m.in. w procesach rekrutacji, rozwoju pracowników czy badaniach naukowych.

„Co ci ludzie mają w głowach…” – Wielka Piątka w testach psychologicznych

Testy psychologiczne oparte na modelu Wielkiej Piątki osobowości (Big Five) to przede wszystkim:

• NEO-PI-R (NEO Personality Inventory-Revised) – klasyczny, autorski kwestionariusz opracowany przez Paula Costę i Roberta McCrae, mierzący pięć głównych wymiarów osobowości oraz ich 30 podskal. Jest to jedno z najbardziej uznanych i szeroko stosowanych narzędzi w badaniach naukowych i praktyce klinicznej.
• NEO-FFI (NEO Five-Factor Inventory) – krótsza wersja NEO-PI-R, zawierająca 60 pytań (12 na każdy wymiar), używana do szybkiej diagnozy cech Wielkiej Piątki, popularna w badaniach i w zastosowaniach biznesowych, np. w HR.
• Testy oparte na IPIP (International Personality Item Pool) – darmowe i open source testy, które mierzą cechy Wielkiej Piątki, często wykorzystywane w badaniach online i populacyjnych.
• Testy internetowe i komercyjne, np. IDRlabs CBF-30 – testy mierzące 30 podskal Wielkiej Piątki, dostępne online, wykorzystywane do celów edukacyjnych i samopoznawczych, choć nie są to narzędzia kliniczne.
• Testy wykorzystywane w HR i biznesie – różne narzędzia psychometryczne oparte na modelu Wielkiej Piątki, stosowane do oceny kandydatów i pracowników, np. platformy TestGorilla, Master HR, które pomagają w rekrutacji i rozwoju zawodowym.

Wielka Piątka jest mierzona przez różne testy psychologiczne, z których najbardziej znane i naukowo ugruntowane to NEO-PI-R i NEO-FFI, a także ich warianty i adaptacje dostępne w formie testów online oraz narzędzi stosowanych w biznesie i badaniach naukowych.

Podsumowanie

Wielka Piątka osobowości Costy i McCrae to pięć kluczowych cech: otwartość na doświadczenia, sumienność, ekstrawersja, ugodowość i neurotyczność. Każda z nich opisuje ważny wymiar ludzkiego temperamentu i zachowania, a ich zróżnicowane natężenie u różnych osób tworzy unikalny profil osobowości. Model ten pomaga w zrozumieniu ludzkich różnic i jest narzędziem o szerokim zastosowaniu praktycznym i naukowym.